Ens - Oud Emmeloorderweg - P13-P14
< Rijksmonumenten⇐ (340995) monumentenregisterMonumentnummer: 340995
Introductie
Bewoningssporen, akkersporen en begravingen uit de steentijd en bronstijd en bewoningssporen uit de middeleeuwen.
Schokland
Dit rijksmonument is onderdeel van Schokland. Dit gebied is sinds 1995 UNESCO werelderfgoed.
Kenmerken
- Type: begraving, bewoning (inclusief verdediging)
- Periode: Steentijd, Bronstijd, Middeleeuwen
- Rijksmonument sinds: 13 november 1987
Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.
Verhaal over het rijksmonument
Het grootste deel van dit monument ligt op kavel P14, volgens de oude kavelnummering van de Noordoostpolder. De Universiteit van Amsterdam voerde hier van 1982 tot 1991 opgravingen uit. De grondsporen en vondsten die daarbij werden aangetroffen hebben de uitzonderlijke waarde van deze vindplaats aangetoond.
Die bestaat er onder andere uit dat hier veel organische materialen (bijvoorbeeld hout, botmateriaal en kookresten op aardewerk) bewaard gebleven zijn. De bijzonder goede conservering wordt veroorzaakt door de vochtige omstandigheden in de bodem en de afdekking met veen en klei. Deze factoren maken dat de sporen en vondsten afgesloten zijn van zuurstof, dat degradatie veroorzaakt. Dat onderscheidt ‘P14’ van veel vindplaatsen in andere delen van Nederland, bijvoorbeeld op de zandgronden, waar het archeologisch bodemarchief wel aan zuurstof wordt blootgesteld. Organische resten worden daar in de regel niet aangetroffen.
De opgravingen vonden gespreid over een langere periode plaats. In die periode was het perceel nog in gebruik als bouwland en werd jaarlijks geploegd. Bovendien was het grondwaterpeil afgestemd op het agrarisch grondgebruik. In de loop van de tijd was helaas degradatie van de sporen en vondsten waarneembaar, onder andere veroorzaakt door ontwatering. Die constatering vormde samen met de uitzonderlijke archeologische waarde aanleiding voor de monumentale status en de beschermingsmaatregelen. In totaal is 7 à 8 % van het rijksmonument opgegraven.
Het onderzoek heeft een verhaal opgeleverd over een plek waar zo’n 10.000 jaar geleden de eerste pioniers langs een rivier hun sporen nalieten. Door het organisch materiaal kon een beeld worden verkregen van het landschap door de eeuwen heen en hoe de mensen daarmee omgingen en gebruik maakten van natuurlijke hulpbronnen. De oever van de Overijsselse Vecht blijkt gedurende lange tijd een aantrekkelijke locatie te zijn geweest. Aanvankelijk alleen om er te jagen, vissen en verzamelen, later kwamen akkeren en vee weiden daarbij.
Het zwaartepunt van de bewoning lag tussen 4900 voor Chr. en 1500 voor Chr., maar de mensen woonden er niet permanent. Als gevolg van de zeespiegelstijging kregen ze te maken met een afwisseling van droge en natte perioden en in natte tijden zochten ze hun heil elders. De mensen van de Swifterbantcultuur uit het begin van de late steentijd (4900- 3400 voor Chr.) vertrokken nog regelmatig naar andere streken, maar die van de Trechterbekercultuur (3400-2850 voor Chr.) verbleven er al wat langduriger. Deze mensen, die we beter kennen als de hunebedbouwers, bouwden er ook een huis. Uit deze tijd dateren ook de oudste begravingen op de vindplaats. Ook het begraven wijst op een meer langdurige verbintenis aan de plek.
Aan het eind van de late steentijd en in de vroege bronstijd (de Enkelgrafcultuur, Klokbekercultuur en Wikkeldraadcultuur, 2850-1800 voor Chr.) werden de bewoningsfasen steeds langer. Dat al deze verschillende groepen mensen op de locatie gewoond en gewerkt hebben is onder andere af te leiden uit de vele gevonden aardewerkscherven. In de loop van de tijd veranderde de vorm en versiering van het aardewerk aanzienlijk, je zou kunnen spreken van ‘mode in aardewerk’. Ook de bewerkingsvorm van vuursteen, waarvan gereedschappen gemaakt werden, veranderde door de eeuwen heen.
Vanaf ongeveer 1800 voor Chr. ging het water zo sterk stijgen dat de locatie weer minder populair werd. De intervallen tussen de bewoningsperioden werden langer. Rond 1500 voor Chr. werd het echt te nat en ging er veen groeien. Dat was voor de bewoners de spreekwoordelijke druppel: ze vertrokken naar elders.
Pas rond het jaar 800 na Chr., als Karel de Grote aan de macht is, Bonifatius is vermoord en de Noormannen in onze streken rondwaren, komen er weer bewoners op deze plek. Zij zetten opnieuw het landschap naar hun hand en vormen zo het sluitstuk van duizenden jaren bewoning en verbinding, dat tot in onze tijd voortduurt.
Vandaag de dag is het monument uit agrarische productie genomen en groeit er gras, een goede beschermlaag voor de ondergrond. De vindplaats P14 ligt in de zogenaamde hydrologische zone van Schokland, waarin het waterpeil kunstmatig hoog gehouden wordt op een streefpeil van 2.65 m -NAP. Op het monument bevinden zich gereconstrueerde lage dijkjes en terpjes, respectievelijk circa 75 cm en 125 cm boven het omringende maaiveld. De dijkjes en terpjes dienen ook als vluchtplaats voor (bodem)dieren tijdens natte perioden.
Vrijstellingsdiepte
Bij dit rijksmonument liggen de archeologische resten dieper in de ondergrond waardoor er een vrijstellingsdiepte van 20 cm onder maaiveld van toepassing is. Wel is altijd een vergunning vereist voor:
- bouwwerkzaamheden;
- het aanbrengen van verhardingen;
- ophogen, verlagen of egaliseren;
- het wijzigen van het grondwaterpeil;
- het dempen/uitdiepen van watergangen of depressies.
Archeologisch rijksmonumentenpaspoort
Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.
Zie ook
Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 28 mrt 2024 om 14:24.